Yazar
Klasik ekonomiye göre insanlar seçimlerinde rasyonel davranışlar sergilerler. Davranışsal iktisat alanı ise buna karşı çıkmaktadır ve insanların seçimlerini etkileyen irrasyonal davranışları keşfetmeyi amaçlar. Mental Accounting yani Zihinsel Muhasebe ise davranışsal iktisat alanındaki bilişsel önyargılardan bir tanesidir. Kafanız terimlerden karışmasın, bu yazıda örnekler hepimizin günlük hayatında uyguladığı irrasyonel bir davranış olan zihinsel muhasebeden bahsedeceğiz.
Zihinsel muhasebe kavramına göre insanlar sahip oldukları parayı bir havuz olarak görmek yerine, paralarını hedefleri ve istekleri doğrultusunda ufak hesaplara bölerek harcamalarını bu şekilde gerçekleştirirler. Hadi bir örnek ile açıklayalım.
Burak Babası ile bir tekne kiralayıp balığa çıkıyor. Av harika geçiyor ve balıktan dönerken sahildeki bir kişi balıkları beğenip tüm balıkları 200 liraya satın alıyor. Burak babası ile eve döndüklerinde bu parayla güzel bir restorana gidip 200 liralık balık ziyafeti çekiyorlar. Dışardan bakılınca çok da saçma gelmiyor. Balık parasıyla balık yemek. Fakat asıl problem buna "balık parası" dememiz. Kazandıkları parayı bir kategoriye koymak onları irrasyonel bir harcamaya itiyor. Çünkü bu aile normalde dışarda asla yemeğe para harcamaz. Peki bu parayı başka bir kaynaktan kazansalardı ilk yapacakları şey balıkçıya gitmek mi olurdu? Elbette hayır.
Bir başka örnek ile konuyu daha iyi kavrayalım;
Evlenip yeni bir eve çıktınız ve televizyon için 1000 TL bütçe ayırdığınızı varsayalım. Bir de bakıyorsunuz ki amcanız size kıyak geçip bir televizyon hediye ediyor. Parayı, kafanızda elektronik hesabına koyduğunuz için muhtemelen gidip bu 1000 TL'yi başka gereksiz bir elektronik cihaza harcıyorsunuz. Bu hareket yanlış bir davranış olacaktır.
Örnek 3;
Aylar öncesinden tatil için 3000 TL ayırdığınızı. Fakat beklenmedik bir indirim çıkıyor ve 200 lira kara geçtiğinizi varsayalım. Bu 200 lirayı banka hesabınıza atıp doğru bir şekilde değerlendirmek yerine tatilde çarçur ediyorsunuz. Çünkü kafanızda bu para "tatil parası" olarak geçiyor. Yanlış.
Zihinsel muhasebeden önce yaptığınız benzer gereksiz harcamaları bir düşünün derim. Tüm paramızı total bir havuz olarak algılayıp, gerekmedikçe küçük hesaplara kesinlikle bölmemeliyiz. Bundan sonra elimize beklenmedik bir para geçtiğinde veya yapacağımız harcamalarda satın alacağımız şeyler konusunda ani değişiklikler olup paramız boşa çıkarsa önce derin bir nefes alıyoruz ardından da bu parayı yatırım olarak değerlendiriyoruz :)